Schouders, het epicentrum van onze emoties?
Laat mij even, vanuit mijn optiek, een tip van de sluier oplichten betreffende schouderpijn. Ergens de schouders onder zetten, een last op je schouders dragen, te langen leste de schouders laten hangen, zijn uitdrukkingen die heel verhelderend kunnen zijn als oorzaak voor een belangrijk aandeel van nek- en schouderklachten.
Er zijn weinig anatomische regio’s die zó fel reageren op acute of chronische stress en mentale overbelasting. Bij spier- en gewrichtspijn zoeken we in veel gevallen tevergeefs naar dé oorzaak. Ligt het aan de ergonomie, ligt het aan repetitieve bewegingen of is het pure overbelasting door arbeid? Dat kan…maar heel vaak hoor ik mensen luidop denken: “ik ervaar geen stress” terwijl ze bedoelen: “ik moet dat allemaal maar kunnen”. De wanverhouding tussen belasting versus de belastbaarheid geldt niet alleen voor de puur mechanisch geïnduceerde klachten, ook het mentale aspect kan niet genoeg onderschat worden.
Een bezoek aan de RUGspecialist kan snel duidelijkheid brengen.
Het autonome zenuwstelsel en de vecht-, vlucht reactie
Wat gebeurt er wanneer we gejaagd zijn? Ons hart gaat sneller slaan, we beginnen te zweten en sneller te ademen. Wat ons minder opvalt is dat ons zenuwstelsel onze spieren voorbereidt op vechten óf vluchten. Gelukkig hebben de meesten onder ons deze primitieve reflex niet meer nodig om op de werkvloer te overleven. Die reflex heeft zeker en vast bijgedragen tot het overleven van de mens als specie, maar nu onderdrukken we die diepe neiging voortdurend.
Niet alleen opgejaagd worden maar ook diepe en intense emoties hebben hier een invloed op. Denk je dat je dit alles onder controle hebt en dat je je geest van je lichamelijke respons kan gescheiden houden? Doe dan maar eens een introspectie op een mindful moment. Iemand vertelt iets dat je dat je heel erg raakt. Je wordt opgedragen om iets te doen waar je het niet mee eens bent. Je moet een werknemer ontslaan. Plots snijdt iemand je de pas af in het verkeer en je dient op de remmen te gaan staan. Je omzetcijfers dalen. Je aandelen zijn net gecrasht. Voel je de spanning al toenemen? De ratio-ne-len onder ons hebben dit natuurlijk allemaal onder “con-tro-le”, willen dit niet aannemen en vinden dit allemaal nonsens. Anderen kanaliseren die overtollige energie onmiddellijk verbaal of fysiek. In onze wereld hier in het westen moet je vooral cool blijven onder stress, diplomatisch zijn, slikken en voortdoen, participeren aan de “ratrace” en vooral de hele dag stilzitten en overwegend mentaal presteren.
De kloof tussen het biologische en het artificiële vernuft dat we nodig hebben om te overleven in deze prestatiemaatschappij wordt alsmaar groter. Zijn we wel gemaakt om de hele dag te zitten, mentaal te presteren en voortdurend stress te managen?
Stress ontmaskerd als oorzaak?
Lichaamsexpressie is als een open boek. Observeer de houding van de mens en je weet wat hij denkt en voelt. De taal van het lichaam spreekt altijd de waarheid. Letterlijk elke gedachte resulteert uit motoriek (vasculaire tonus, distributie van bloed) en dat kan tegenwoordig zelfs in beeld gebracht worden door middel van fMRI. Hersenactiviteit valt echt letterlijk te nemen. Er beweegt van alles in je hoofd en dat kan je op microscopische schaal ook zien. Neurotransmitters worden verpakt en overgedragen naar andere zenuwcellen, de lokale bloedvoorziening wordt afgestemd op de activiteit en voor dat alles is suiker nodig, heel veel suiker. Gemiddeld 25% van de energievoorraad is bestemd voor de werking van de hersenen. Daarmee heb ik niet gezegd dat je méér suiker moet eten hè.
Paul Ekman, één van de meest prominente psychologen van de 20ste eeuw, heeft ontdekt dat met name gelaatsexpressie maar ook lichaamstaal niet cultureel, dan wel biologisch bepaald zijn. Dat zou onder meer kunnen betekenen dat we allemaal in zekere zin de slaaf zijn van wat onze hersenen ons “voorschotelen”, deels als gevolg van ingebakken overlevingsreflexen, deels aangeleerd via opvoeding en overlevering.
Wat is het punt nu eigenlijk?
Zijn nek- en schouderklachten dan vooral psychologisch? Laat ons de definitie van pijn, die geformuleerd wordt door de International Association for the Study of Pain er eens bijhalen: ”Pijn is een onaangename én emotionele ervaring, typisch veroorzaakt door, of gelijkend op de reactie veroorzaakt door werkelijke of potentiële weefselschade”. Die definitie laat meer dan voldoende ruimte voor psychische en emotionele aspecten, niet? Er hoeft met andere woorden geen schade te zijn om pijn te ervaren maar ook omgekeerd, weefselschade hoeft niet altijd gepaard te gaan met veel pijn.
Laat het ons in het kader van het “biologische” model maar even aannemen dat niet alle weefselschade eindstadiumpathologie betreft én vooral dat het lichaam gewoonlijk streeft naar genezing en balans. Als we weten dat de meeste fysieke (biologische) spier- en gewrichtsletsels grotendeels herstellen op een 6-tal weken tijd, waarom duurt het dan soms veel langer?
Zoals we weten roept elke vraag die we stellen nog méér vragen op, maar daar leer je mee leven. De oorzaak voor niet-specifieke nek- en schouderklachten is multifactorieel en het feit dat psychische en emotionele factoren, naast de puur fysieke oorzaken, hier ook meespelen wil zeker niet zeggen dat ze ingebeeld zijn.
Uit gedetailleerd en specifiek onderzoek van de houding, de verhoudingen en de stand van de ledematen, de werking en de tonus van de spieren rond de schouders en nek, de wervelkolom en de ribben kunnen objectiveerbare elementen gehaald worden. De reflexmatige werking van de diepe spieren rond de wervelkolom en de aanpalende gebieden, de kinetische reflexen naar de armen en de benen worden vooral buiten onze vrije wil gestuurd. Die reflexen veranderen op basis van fysieke, chemische, emotionele en psychologische factoren en de onbalans die dan ontstaat kan blijven bestaan, ook al zijn de relatief overbelastende factoren allang opgelost.
Al gehoord van upper-crossed syndroom?
Het is een set van spiertonusveranderingen die we opmerken wanneer beschermingsreflexen de overhand nemen en de diepe niet-wilsmatige houdingsspieractiviteit vermindert. Er ontstaat een voorwaartse hoofdpostuur, de dorsale curve neemt toe, de schouders bevinden zich in een verhoogde positie en staan naar voor, de schouders worden ronder. De persoon in kwestie ervaart dat het gemakkelijker is om aan die houding toe te geven dan er tegen in te gaan.
Gewoonlijk is het aanwezig aan beide kanten maar meer uitgesproken aan de kant van de schouder- en nekklachten. Ter hoogte van de schouders ontstaat er een functionele afklemming van een spier die deel uitmaakt van de diepe schouderspieren (de rotator cuff spieren). Met name de supraspinatus passeert onder een onderdeel van het schouderblad en bovenop de bovenarm. Wanneer de bovenarm zich meer naar voor oriënteert dan migreert de arm om anatomische en biomechanische redenen naar boven en dan zit de supraspinatus gevangen tussen hamer en aambeeld. De bloedcirculatie wordt bemoeilijkt en er ontstaat een overgevoeligheid. Door het feit dat het hoofd naar voor migreert moeten de spieren onder de schedel harder werken om het hoofd iets meer op te richten zodat het zicht naar voor toe te behouden kan blijven. Wanneer het hoofd naar voor komt dan neemt de hefboombelasting toe op het overgangsgebied van de nek naar de schouders. Wanneer het hoofd 2,5 cm meer naar voor staat, verdubbelt de druk op overgang van de nek naar de dorsale kolom. Ter hoogte van de schouderbladen ontstaat pijn omdat die spieren relatief verzwakken en sneller overwerkt geraken. De stabiliteit van de schouders wordt niet meer zo goed gegarandeerd en de armen opheffen en werk verrichten boven de schouders wordt een opgave. De armen lijken snel te zwaar te wegen.
De “kaasschaafmethode”
Hoe kunnen we hier zelf iets aan doen? De kaasschaafmethode toepassen op je agenda is een goed begin. Vang je werkdag net iets later aan om langer van je ontbijt te genieten, schraap wat tijd af net voor de middag om rustig iets te eten en blijf wat langer aan tafel zitten. Steel dan nog wat extra tijd om een stevige wandeling te maken voordat je de namiddagrush aanvat en stop iets vroeger dan normaal. Neem zelf wat meer controle over je agenda en probeer elke dag genietmomenten in te lassen.
Bewegen, bewegen, bewegen...
Zwieren met die armen en stevig doorstappen is de kortste weg naar een betere houding. Loop niet achter je kin aan maar trek die in. Steek je borst vooruit en maak jezelf groot. Doe dit meerdere keren in de week en je wordt er gegarandeerd voor beloond. Schaf jezelf een stappenteller aan en probeer dagelijks 6- tot 10.000 stappen te halen. Streef met de Brugger’s relief position (zie video hieronder) naar meer fierheid in je houding.
